اسکانودر 56 کیلومتری زابل در حاشیه جاده زابل- همدان استان سیستان بلوچستان شهری 5000 ساله قرار دارد. این شهر هفدهمین اثر تاریخی ایران و یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای تاریخی دنیا است و شهر سوخته نام دارد. شهر سوخته یکی از آثار تاریخی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. از زمان پیدایش انسان تاکنون تمدن‌های زیادی به وجود آمده‌اند تمدن‌هایی که تاریخ خاص خود را آفریدند و پس از مدتی هم از صفحه روزگار محو شدند و فقط آثار تاریخی خود را به‌جای گذاشتند. ایران به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های دنیا زادگاه تمدن‌های مختلفی بوده است که یکی از این تمدن‌ها شهر سوخته است.
شهر سوخته با قدمتی بیش از ۵۰۰۰ سال در ساحل رود هیرمند و دریاچه هامون به وجود آمده است. مساحت کلی شهر ۲۸۰ هکتار است و به 5 ناحیه مسکونی، مرکزی، صنعتی، قبرستان و بناهای یادبود تقسیم‌بندی شده است. بخش مسکونی این شهر ۸۰ هکتار است.
این محوطه برخلاف امروز که محیطی کاملاً بیابانی است و فقط درختان گز در آنجا می‌روید، در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار بسیاری در آنجا وجود داشته است. دریاچه هامون در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد دریاچه‌ای بزرگ و پرآب بوده و چندین رودخانه دائمی مانند هیرمند آن را تغذیه می‌کردند و هم‌اکنون نیز کم‌وبیش هیرمند و رودخانه‌های دیگر این دریاچه را غالباً به‌صورت فصلی تغذیه می‌کنند. ولی افت بیش‌ازاندازه آب در این رودخانه‌ها به علت عدم رعایت پروتکل‌های فی‌مابین دو کشور همسایه، ایران و افغانستان و برداشت بی‌رویه آب درون خاک افغانستان سبب خشکی دریاچه هامون و مناطق اطراف آن شده است. در آن زمان در اطراف دریاچه هامون نیزارهای وسیعی وجود داشته است. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که نهرها و شاخه‌های قوی آبیاری از آن منشعب می‌شده است. در بررسی‌های منطقه‌ای در اطراف شهر سوخته بستر نهرها و آبراه‌های گوناگونی پیداشده که می‌توان گمان برد به مزارع کشاورزی آن شهر آب می‌رسانده‌اند.
شگفتی‌های شهر سوخته
نخستین چشم مصنوعی
برای نخستین بار در شهر سوخته یک‌چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش کشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی تنومند 25 تا 30 ساله بوده که دریکی از گورهای شهر سوخته مدفون‌شده بوده است. جمجمه زن صاحب چشم مصنوعی شهر سوخته چشم مصنوعی روی جمجمه او دیده می‌شود.
جنس و ماده‌ای که چشم مذکور با آن ساخته‌شده است هنوز به‌دقت روشن نشده و تشخیص آن به آزمایش‌های بعدی موکول شده است اما به نظر می‌رسد که چشم مزبور از جنس قیر طبیعی که با نوعی چربی جانوری مخلوط شده است ساخته‌شده است. درروی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ‌های داخل کره چشم توسط مفتول‌های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی‌متر طراحی‌شده‌اند مردمک چشم در وسط طراحی‌شده و جز از آن تعدادی خطوط موازی که تقریباً یک لوزی را تشکیل می‌دهند در پیرامون مردمک دیده می‌شود از دو سوراخ جانبی واقع در دو سوی این چشم مصنوعی جهت نگهداری و اتصال آن به حدقه چشم استفاده می‌شده است.
کهن‌ترین جراحی مغز
یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌‌های شهر سوخته، یافتن نشانه‌های کهن‌ترین جراحی مغز در شهر سوخته است. در اکتشافات شهر سوخته جمجمه‌ای از دختری دوازده یا سیزده‌ساله پیدا شد. این دختر در 4800 سال پیش، توسط پزشکان آن برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) تحت عمل جراحی مغز قرارگرفته و بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته‌شده و مدت‌ها بعدازاین عمل زنده مانده است.
قدیمی‌ترین تخته‌نرد جهان
از گور باستانی موسوم به شماره 761 شهر سوخته کهن‌ترین تخته‌نرد جهان به همراه 60 مهره‌ی آن پیدا شد. این تخته‌نرد از چوب آبنوس ساخته و به شکل مستطیل است. روی این تخته‌نرد، ماری که ۲۰ بار به دور خود حلقه‌زده و دمش را دردهان گرفته، نقش بسته است. این تخته‌نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد. مهره‌ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ‌های رایج در شهر سوخته یعنی از لاجورد، عقیق و فیروزه ساخته‌شده است.
نخستین انیمیشن جهان
باستان شناسان هنگام کاوش در گوری 5 جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می‌شود. آن‌ها پس از بررسی اینشی دریافتند نقش موجود بر روی این جام برخلاف دیگر آثار به‌دست‌آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به‌گونه‌ای که حرکت بز به‌سوی درخت را نشان می‌دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در 5 حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می‌کند.
ارسال دیدگاه